Чоюнова Јӧжӧ-Татьяна Сергеевна Эре-Чуйдыҥ бажы болгон Кӧкӧру јуртта чыккан-ӧскӧн. Угы-тӧзи – сагалдардаҥ, јуртаган јурты – ак кӧбӧктӧр. Бӱгӱнги кӱнде Тошоҥты јуртта јадат. Тӧрт баланыҥ он баркыныҥ энези, карган энези. Балдарыныҥ балдарыныҥ балдары – тӧртӱ. Татьяна Сергеевнаныҥ ӱлгерлери балдарына, баркыларына, тӧрӧл јерине алкыштар кептӱ айдылганы ла аҥылу. Јӱрӱм, салым, јоны, ӧткӧн кумран чактар керегинде јолдыктар сӱреен јилбилӱ.Ӱлгерчиниҥ, эне кижиниҥ анчада ла бӱгӱнги кӱнде јуу-чакта јӱрген алтай уулдарыска учурлалган алкышту куӱӱнземелдери сӱрекей јаан учурлу!
***
УУЛЫМГА МАКСИМГЕ
Кару уулым, ижен меге,
Меге ижен, ыжыгыма,
Ижен мениҥ јурегиме,
Ижен мениҥ курчуума.
Коруларым, кумурым
Курчуларым…
Ижен, уулым, энеҥе.
Кӧзимнинҥ изӱ чогы – сеге,
Канымныҥ калганчы тамчызы – сеге.
Кӧксимде согулган јӱрегимди – сеге.
Ончозын сеге, сеге уулым.
Эне сӱӱжимле ороорым, балам.
Канадым јайып, корууларым, балам.
Тайагыҥ болуп, јӧмӧӧрим,
Кайыгын болуп, эжерим.
Ижен меге, ижен, уулым.
Канайып та јӱрзеҥ, бурыл балам!
Энеҥ сакыыр, очогы јылу.
Чылазаҥ балам, энеҥе бурыл…
Энеҥ эмдеер, колы томду.
Јӱрегим бӱдӱрӱлип, токтой тӱшкенче,
Корыырым, кумурым курчуларым.
Ӧйим једип, јӱре берзем,
Јайачыҥ болуп, корулаарым.
Ижен балам, энеҥе ижен,
Ижен уулым, меге ижен…
***
ЈӰС-ТЫТТЫҤ КОРУМДАРЫН КӦРӰП
Мӧҥкӱлик чактар тӱбинде
Качан да улу кагандар jуртаган.
Ӧргӧӧлӧр, тергеелер, каандар отогы
Чымалыдый кайнап, тӱймеендӱ кӧбӱрген.
Jалы jайылган аргымак эрjине
Теҥериле тудуш чакыларда булалган.
Аттар тибиртин торгулткан jуучылдар
Канча чактарга талайдый чайбалган.
Тӱрк укту баатыр jуучылдар,
Казыр кылыкту бийиркек кагандар
Телекейди силкиген,
Тергеелерди jемирген.
Jер ле теҥери биригип,
Боро кумак кайнаган.
Сыгыт-калакта камык албаты
Камчы алдында олjого айдаткан.
Ол калjу чактардаҥ кереечи болуп,
Теҥкейген корумдар чӧлдӧрдӧ арткан.
Тӧрӧлин коруп, jыгылган баатырдыҥ
Кереези болуп, таш кезерлер
Ӱргӱлjи коруда эмдиге тургулайт.
Теҥкейген корумдар — кереес jажына,
Jеҥин jастанып jыгылган jуучылга.
Тонолып, казылып, чачылып та калза,
Таш корумдар jажырган jажыдын
Эмдиге jетире кем де билбес
Кемдер мӧҥкӱзи jебрен корумда…
***
Энемди кӧӧркийди деп,
Бажымды сыймайт балам.
Jылу эриндериле
Јаагымнаҥ окшойт.
Чокту кара кӧстӧри суркурап,
Каруузып, энезин эркелейт.
Баламныҥ эркезинеҥ уйалып,
Jажым ӧткӱре кӱлӱмзиренедим,
Сӱӱнедим…
Каруузып айткан jылу сӧстӧрди
Jӱрӱмде угарга ас келишкен.
Jылдар тӱбинде, бала тужымда
Энем кӧӧркий бажымды сыймап,
«Кызым кижи болор» — дейтен.
Jӱре берген энемниҥ эркези
Jӱрегимде jажына арткан.
Энемди эзедип, эрке балам
Бажымды сыймап, эркелейт.
Кату-кабыр иш эдип,
Кату-кабыр сӧс угуп,
Jӱрегим jылдарла
Кыруга бастырган.
Баламныҥ jылу колдоры
Jӱректе тошты кайылткан…
«Кару кызым кижи болор»-
Энемниҥ сӧсторин балама айдадым.
Jалбышту jӱреги чалдыкпазын,
Чокту кӧстӧри тумантыбазын…
Карган энезиниҥ алкыжы
Баламга jӱрӱмде курчуу болзын.
Кара кызым КИЖИ болзын!..
***
БАРКЫМА МИЛАНАГА
Бӱгӱн энениҥ кӱни, энейим
Ырысту, балдары энезин уткыйт!
Јаан да болзо, јаш та болзо
Энелӱ кижи ырысту!
Мениҥ де балдарым каруузып,
Энезин уткып келдилер.
Јылу сӧстӧргӧ сӱӱнедим, энем…
Ырызым бадырбай ыйлайдым, энем.
Кару балдарымла оморкойдым, энем.
Слерди сананып, карыгадым, энем.
Ӧрӧ кӧрӱп, колым сунуп,
Энениҥ кӱниле уткыйдым, энейим.
Соок теҥери алдында
Јоксынып Слерди јӱредим.
Тӱмен јылдыс ортодоҥ
Јалт эдер деп сакыйдым.
Јаркынду јылдыс мызылтынаҥ,
Айдыҥ ару јаркынынаҥ,
Кӱнниҥ изӱ чогынаҥ
Сезедим Слерди, энейим…
***
Јӱрӱмниҥ јолдорын
бойлорыс булгайла,
Салымга јарбынып,
Нени айдар?
Берилген јӱрӱмде
Борорып јӱреле,
Салымнаҥ эмди
Нени некеер?
Јӱректиҥ јалбыжын
Кӧҥжиде ӧчӱрип,
Бурууны база
Кемнеҥ сураар?
Бойыҥныҥ сагыжыҥ
Булгакту болзо,
Билерим деп,
Канайып айдар…
***
Кемирчек-сӧги каткалак балам
Уйазынаҥ учуп чыкты меҥдеп.
Энезиниҥ алкыжын оронып алала,
Экпиндӱ јӱрӱмге ууланды эртелеп.
Айлынаҥ ыраакта кӱч балама,
Эне јӱрегимле сезип ле јӱрӱм.
Јӱрӱм андый, канайдар балам.
Јажына энениҥ јанында отурбас.
Кӱч те болзо талбын ла, балам,
Кижи адыҥды јылыйтпа, балам.
Уур-кӱчтер табарып та турза,
Кижи кӱӱнин ӧчӱрбе, балам.
Јаныҥда јӱрген нӧкӧр улуска,
Кӱлӱмјиҥ сыйлап, каруузып јӱр балам.
Кижиниҥ алдына јабыс тӱшпей,
Бажыҥды кӧдӱрип, чек јӱр балам.
Кара- боро јолыҥды бӧктӧзӧ,
Кӧк айаска колыҥды сунуп,
Кудайдаҥ алкыш сура, балам.
Кӧксиҥде санааҥды чыгара айдынып,
Јӱректе ӧйкӧгӧн ачуны јетир.
Кижиге кӧрӱнбес агару Јайаачы
Кӧксиҥди кеҥидип, кӧзиҥди јарыдар.
Јаманды јайладып, јолыҥды арутаар.
Айдынып ла јӱр Кудайга, балам
Алканып ла јӱр, Јайаачыҥа балам!
Кудай коры…
***
ЧЕРӰГЕ АТАНГАН КАРУ БАЛДАРГА
Балдарыс барган кайыр јолдор
Јымжай тӱжӱп, ажузын берзин.
Балдарыс кечкен чакпынду суулар
Токунай тӱжӱп, кечӱзин берзин.
Энениҥ алкыжы курчуу болуп,
Эрке уулын кӧрӱп јӱрзин.
Сӱдин эмискен кару балазы
Алкышла оролып, эзен јӱрзин.
Тӧрӧл јериниҥ ыйык туулары
Куйак болуп, ыжыктап јӱрзин.
Амзап ичкен аржан суулары
Тынду ийдезин уулдарыска берзин.
Канду чактаҥ кайра јанып,
Кара бажы эзен келзин.
Эр болгон адын бийик тудуп,
Эне јерине бурулуп келзин.
Тайдалар ӧткӧн кайыр јолдорды
Кайра кӧрбӧй, ӧдӱп чыксын.
Тайдалар алган улу јеҥӱни
Уулдарыс улалтып,
Јеҥӱлӱ бурулзын!
****
Јӱс те јашты јажайла
Јӱрӱмниҥ јажыдын кем ачкан?
Куштыҥ ӱӱриндий уча берген
Меҥдештӱ јылдарды кем токтоткон?
Талайдыҥ толкузындый чайбалып јаткан
Калыктыҥ салымын кем кемјиген?
Јӱрӱмниҥ, салымныҥ јажыдын ачып,
Јыгылбай, чӧкӧнбӧй кем ӧткӧн?
Кӧстиҥ јажы тӧгӱлип те турза,
Кайкал-ачылта бу јӱрӱм.
Салымды оны канайып та албас -.
Силке-согуп, ченейтен јӱрӱм…
Јалакай энеҥдий бажыҥды сыймап,
Кӱӱниҥ чогыла ороп то турар.
Калганчы сӧзиҥди айдайын дезеҥ,
Керектӱ сӧзин айдылбай да артар.
Солоҥы сӱрлӱ ӱлгериҥ чӱмделбей,
Јалт эделе јылыйып та калар.
Берилген салымым, јӱрӱмим, јолдорым —
Јаман деп айдып болбозым оны.
Ак-јарыкты кӧргӧним учун
Јӱрейин деп бу јӱрӱмди.
Кажы ла элести баалап, байлап,
Алкайын деп бу јӱрӱмди.
***
Арай, арай коптошпор…
Кезе-быча айдышпар.
Андый-мындый дешпеер,
Кижи кӱӱнин ӧчӱрбеер.
Арай, акыр айса болзо,
Кемниҥ де јӱрӱми ӧчӱп јат.
Бӱдӱрилген, јастырган,
Јолын јастыра алтаган,
Туруп болбой шыралап јат!
Јӱрӱмниҥ јолы јӱс айры —
Кажызын ла ӧдӧриҥ.
Кезе айткан сӧстӧриҥ
Бурулып келзе, канайдарыҥ.
Бӱдӱрилген кижини
Кӧмӧ баспай, колыҥ сун.
Јӱректиҥ одын кысканбай
Јылу сӧслӧ ижемји бер.
Арай, акыр коптошпоор,
Копту сӧстӧ чындык јок.
Кезе-быча айдышпар,
Андый-мындый дешпеер.
Кезем сӧс некелтелӱ,
Бурулып келер кызалаҥду.
Чынын-тӧгӱнин Кудай билер,
Кажы ла кижиге ӱлӱӱзин ийер,
Оныҥ учун коптошпой,
Ару јӱректӱ чындык бол.
Коп-сайакка киришпей,
Кижи кӱӱндӱ кижи бол…
***
ЈУУЧЫЛ УУЛДАРЫСКА
Эр кижиниҥ јолы кату,
Бӱдерде учуры –коручыл.
Чак тӱшсе тӧрӧлин корыыр,
Амыр ӧйдӧ јонын кӧдӱрер,
Энезин, эжин, јуртын чеберлеер.
Чайкалып јаткан телекей
Кайыр јолдорлу, кату јылдар
Эжигиске эмди келди.
Канду согушка балдарыс атанат.
Бозого алтап, балдарын ӱйдежип,
Тулуҥын сыймап, энелер алканат.
Канчын јииттерис, кайран балдарыс,
Кайда да јӱрзегер эзен јӱригер!
Энениҥ алканган быйанду алкыжы
Курчуу болуп, слерди корузын!
Алтай јеристиҥ ыйык туулары
Кӧк айастаҥ слерди јӧмӧзин!
Арслан јӱректӱ јалтанбас та болзогор,
Ӱстӱгип, јеткерге јӱткӱп барбагар.
Аайлу немениҥ аайын кӧрӱгер,
Соок јӱректӱ, курч санаалу болугар.
Канду јууга кирип јатсагар,
«Алтайым, Кудайым»- деп
Айдынып, сананаар!
Тайдалар ӧткӧн кату јолдорды
Јеҥӱлӱ ӧдӱп, бурылып келигер!
Кайран јииттер, кару балдар
Кайра јолдорор ачык болзын!…
***
Кӧпти кубултып, јылдар тизилет,
Кемјӱлӱ кӱндерис куйундый учат.
Јылдар, Јолдор, Ижемји, Сакылта-
Кижиниҥ салымы кандый кыска.
Бу ла меге, бу јӱрӱмде
Кӧп лӧ неме керек јок.
Солоҥылу Алтайым
Сӱрин буспай амыр турзын.
Эбире јаткан эл-јоным
Эҥке-тоҥко, энчӱ јатсын.
Јон ортодо балдарым
Јайым тынып, токыналу јӱрзин.
Артып калган нӧкӧрлӧрим
Сын-сӧӧги сергек болзын,
Ал-сагыжы кееҥ болзын.
Айлым –јуртым, эжим, балдарым —
Алтыннаҥ баалу байлыгым мениҥ.
От-очогым јылу турзын,
Бозогомды алтап, улус кирзин,
Аскан ажымды амзап ичсин.
Санаа-сагыжым сергек ару,
Колы- будым јеҥил болуп,
Ору- јобол эбирбезин.
Бу ла меге бу јӱрӱмде
Кӧп лӧ неме керек јок…
***
Айлар, кӱндер тизилип-тизилип,
Айланып келди база бир јас.
Сурактар тӱймедип, санаалар меҥдедип,
Олуттаҥ астыгып, јӱрегим ооктолот.
Јарт оҥдодым, бу јаста
Арткан јолдорым кандый кыска.
Ӧткӧн јолдорым буудакту келишкен,
Кечӱлерим чакпынду чайбалган.
Салымга незин јарбынар,
Јӱрӱмим јолы чӧйилип ле јат.
Јӱрегим коруган, салымым кичееген,
Буудакту да болзо јолдорым ӧткӧм.
Чылабаган јӱрегим, ӧктӧм.
Ӧткӧн јӱрӱмимле кожо
Бурылбас јылдысту јолдорло
Барып ла јат кӧрӱш-таныштар,
Јӱрекке кару ла јуук улустар,
Кайран нӧкӧрлӧр, кару ӱӱрелер.
Кандый ла салымду улуска туштагам,
Јалт эдип, јолдорым јарыткан.
Ундылбас истерин јӱрегимде артырып,
Ӧчкӧн јылдыстый јылыйып, ыраган.
Эбирилип келген бу јаста
Каруузы јок сурактар кӧп.
Шӱлӱреп јаткан карла кожо
Тӱймеп келген санаалар кӧп…
***
Тӱн. Јол.
Калыҥ тӱнди јара кезип
Учуртып барааткан кӧлӱк. …
Анда мында оттор јалт,
Ӧдӧ конгон јурттар мызылт.
Санаам кӧӧрӧп, кӧкӱйле,
Учадым мен.
Учадым мен керепле
Таныш эмес телкемге.
Јылдыстар имдеп, суркурайт,
Кӧксимде јӱрегим тоҥдолот.
Ӧткӧн чактарга ууланып,
Портал -каалга ачылат.
Куулгазынду телекей,
Чаҥкыр ӧргӧӧ теҥкейет.
Баатырлардыҥ тергеези,
Канатту аттар учкулайт.
Ай сыргалу јаражай
Илбизин ийдезин тартынып,
Јайналганду јаҥарлайт.
Алама-шикир ажынаҥ
Алтын кебиске јылдырат.
Кӧкиген сӱнеем чочыйла
Кайра мени јандырат.
Портал-каалга јабылып,
Кӧӧрӧмимди ӧчӱрет.
Тӱн. Јол.
Калыҥ тӱнди јара кезип,
Учуп бараат кӧлӱк. …
