Бис бӱгӱн Кан-Чараста ӧзӱп-чыдаган јайалталу спортчы, ады-чуузы ороонго, телекейге чыккан алып-баатыр Валерий Сороноков керегинде айдарга амададыс. Валера – самбо кӱрешле Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ узы, Алтай Республиканыҥ самбочылары ортодо эҥ ле јаан једимдерге јеткен кӱрешчилердиҥ тоозына кирип јат. Ол – самбо кӱрешле Россияныҥ чемпионадыныҥ беш катап јеҥӱчили, тӧрт катап кӱлер ле бир катап мӧҥӱн јеҥӱчили, телекейдиҥ чемпионадыныҥ ӱч катап кӱлер (Вильнюс – 2011 ј, Касабланка – 2015 ј, Сочи – 2017ј), бир катап мӧҥӱн (Санкт-Петербург – 2008 ј) јеҥӱчили, Европаныҥ чемпионы (Казань-2016 ј), телекейдиҥ Кубогыныҥ ээзи. 2005 јылдаҥ ала 2020 јылга јетире Валера Екатеринбургта УГМК деп спортивный клубта тазыктырынган, ороон, телекей кееминде маргаандарда туружып, бу јылдарда сӱреен бийик кӧргӱзӱлерге јеткен. Бӱгӱнги кӱнде кӱрешчи тӧрӧл јерине јанып келген ле тӧрӧл Кан-Оозы аймагында јадып-иштейт. Алтай Республиканыҥ ады-чуузын јер-телекейге ададып, тергеебистиҥ јеҥӱлерине алтынныҥ ӱстине алтын кошкон јерлежиске јолугып, тоолу сурактарысты бердис.
— Валера, бойыҥ керегинде куучындап берзеҥ. Ӧскӧн-чыккан јериҥ, эне-адаҥ… Кандый да једимге јетсес, кайда да јӱрзеес, је эҥ ле учурлузы тӧрӧл јериҥ, кару эне-адаҥ деп тегин айдышпай јат ине. Оноҥ ары – самбочыныҥ јолы керегинде…
— Мен кӧбӧк сӧӧктӱ. Јабаган јуртта чыккам-ӧскӧм. Адам Владимир Иженерович јурт ээлемде иштейт, энем Галина Михайловна, бастыра јӱрӱминде бухгалтер болуп иштеген болгон. Эмди амыралтада. Биледе бис ӱч бала. Эки эјем бар. Ӱредӱчи болуп иштегилеп турган. Школды мен Јабаганда божотком. Оныҥ кийнинде педколледжте ӱренгем. Колледжтиҥ кийнинде ГАГУ-да биохимди божоттым. Самбо кӱрешке келгенимге баштапкы тазыктыраачым Юрий Михайлович Яргаковко јаан быйан. Јабаганныҥ уулчактарын јууп, ол бисти кӱрешке ӱреткен ле оноҥ ары јолысты ууландырган. Горно-Алтайскта мени Геннадий Яковлевич Яйтаков тазыктырган. Геннадий Яковлевич сӱрекей јайалталу ӱредӱчи. Ол кажы ла ӱренчигиниҥ кемин, аргазын билип, кемге кайда барар, јолын канайда улалтар деген сурактарда тыҥ болужын јетирген. 2005 јылда јииттер ортодо телекейлик маргаанды ойноп алган кийнинде оноҥ ары канайдар деген сурак тура берген. Ол ло тушта университетте заочный бӧлӱкке кӧчӱринеле Уралдагы федерал округтӧӧн черӱге баргам. Ондо Россияныҥ Ичбойындагы Керектериниҥ јуучыл бӧлӱгинде јуучыл молјуумды бӱдӱргем. Черӱниҥ ӧйинде кӱрешкем ле јаан маргаандарда турушкам. Јеҥӱлер болгон. Онойып, самбо кӱрешле Уралдыҥ эҥ ле кӱчтӱ дейтен тазыктыраачыларына – Валерий Стенниковко, Александр Мельниковко – туштагам. Черӱниҥ кийнинеҥ Верхняя-Пышма калада самбоныҥ УГМК деп адалган спортивный Клубында кӱрежип артып калгам. Бу спортивный клуб ороондо сӱрекей кӱчтӱ, ады-чуузы чыккан клуб деп чотолот. УГМК-ныҥ самбочылары ороондо ло телекейде сӱрекей јаан једимдерге једедилер. Самбоныҥ бу школыныҥ ижи некелтелӱ барып јат, ондо бойыныҥ спортчыларына кӱрежетен бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн. Мен бу клубта 2005 јылдаҥ ала 2020 јылга јетире тазыктырынып, кӱрештим. Бастыра јеҥӱлер бу клубтыҥ тӧзӧлгӧлӱ ижинеҥ шылтай болгон деп бодоп јадым. Јеҥӱлердиҥ зачет-кӧргӱзӱлери эки тергее учун – Алтай Республика ла Урал – барганын база темдектеп ийер эдим
— Уралдыҥ бу клубында бистиҥ республиканыҥ самбочыларынаҥ Аймерген Аткунов тазыктырынган деп билерис…
— Менеҥ озо бу клубта Владислав Тайпинов тазыктырынган болгон. Мениҥ кийнимнеҥ бир кичинек ӧйдӧҥ Аймерген Аткунов келген. Оныҥ да кийнинде келген кӱрешчилер бар. Бӱгӱнги кӱнде УГМК-да Артем Кривых тазыктырынып јат. Ол — Кан-Оозы аймактыҥ Владимировка јуртыныҥ спортчызы. Бу кӱрешчилер јаан једимдерге јеткенин, ороонго ло республикага јаан кӧргӱзӱлер экелгенин темдектеп ийер эдим. Аймергенле мен узак ӧйгӧ кожо тазыктырынганыс, кожо кӱрешкенис. Јаан маргаандарды кожо ӧткӧнис. Аймерген республиткадӧӧн база јанып келген, је бӱгӱн ол ойто ло кӱрежип баштады. Мен дезе јаан спортто ижимди тӱгезип койгом деп бодоп јадым.
— 2005 јылдаҥ ала 2020 јылга јетире, Валера, сен ӧдӱп чыгатан јаан маргаандарды, јеҥӱлерди бийледиҥ, тергеениҥ ле УГМК клубтыҥ спорткӧмзӧзине сӱрекей јаан јеҥӱлер экелдиҥ. Эмди кайра кӧрӱп ийзеҥ, кажы ӧйлӧр кӱч, «буудактары» кӧп деп билдирген?
— Кажы ла кижиниҥ јӱрӱминде кӱч ӧйлӧр болуп јат. Олордыҥ шылтактары ла сурактары башка-башка. Мындый сурактарлу деп мен јӱрӱмде оноҥ ары кандый јол талдап алар деген јаан талдашту ӧйимди адаар эдим. 9 класстыҥ кийнинде школдо артар ба, ол эмезе оноҥ ары ӱренип барар ба деп сурак турган. Оноҥ педколледжтиҥ кийнинде ӱренип барар ба, ол эмезе спортты талдаар ба деп талдаш болгон. Черӱниҥ кийнинде Екатеринбургта артар ба, јанар ба деген суракка каруу берер керек болгон. Мындый учурлу сурактарга чын каруу берип, чын талдаш эткен кийнинде бойыҥныҥ амадуҥа једерге јеҥил деп бодоп туруп. 2020 јылда клубтаҥ барар ба, ол эмезе тазыктыраачы болуп артып калар ба де сурак база турган. Мен јаан спортто једимге јеттим, иштедим, кӱрежетен ӧйдӧ кӱрежип, јеҥӱлерди алдым деп бойым бойыма каруу бергем. Оноҥ тӧрӧл Алтайыма, тӧрӧл јериме јанар, мында иштеер деп тӱп-шӱӱлте эткем. Эмди јиит уулдар оноҥ ары кӱрешсин, иштезин деп.
Аймерген ле мен бир ӧйдӧ јангангыс. Клубтыҥ кӱрешчилери самбоныҥ бастыра јаҥжыгуларыла биске ӱйдежӱ тӧзӧп, байрам кептӱ эҥир ӧткӱрген эди. 35 јашка јетире јаан јаан спорттыҥ јаан кебизинде болгоным ол база једим деп сананып турум.
— Алтай албатыбыс алтай алып-бӧкӧлӧрдиҥ једимиле јаантайын оморкоор. Бистиҥ спортчылардыҥ ороон, телекей кеминде јеҥӱлери албатыбыстыҥ алтындый јеҥӱзиле, баалу-чуулу байлыгыла тӱҥейлеш. Мен сананзам, једимдӱ јолго келери кижиниҥ јолында туштаган таскадаачыларынаҥ, ӱредӱчилердеҥ камаанду…
— Таскадаачылардаҥ кӧбизи, ол эмезе бастыразы камаанду деп айдар эдим. Тазыктыраачы сени јаҥыс ла спортто једингедий кӧргӱзӱлериҥди ајаруга албай, је кижи чилеп тооп, јӱрӱмдик сурактарыҥа ајару эдип турганынаҥ текши ижиҥ, једимиҥ камаанду. Мен мындый кижилик кӱӱндӱ, јайалталу ла тоомјылу тазыктыраачы-ӱредӱчилеримге јолукканыма јаан быйанду. Юрий Михайлович Яргаковтыҥ, Геннадий Яковлевич Яйтаковтыҥ, Уралда тазыктыраачыларым Валерий Стенниковтыҥ, Александр Мельниковтыҥ шылтузына јеҥӱлер болгон деп чокым айдадым. Бу улус ӱреткен, болушкан, јӧмӧгӧн, баштаган, ууламјылаган. Уралда јӱреристе Аймерген ле меге Валерий Глебыч ла Александр Николаевич сӱреен ајарулу баштангаан. Алтайдыҥ кӱрешчилери деп кичееп јӱретен. Ол учун јаан быйанысты айтканыс. Оныҥ да учун, байла, бу тазыктыраачылар јайалталу, једимдӱ сӱреен кӧп кӱрешчилер тазыктырып салган. Олордыҥ ӱренчиктери телекейди, Европаны, ороонды бийлеген, эмди де бийлейт.
— Валера, сен эмди билеҥле кожо тӧрӧл Кан-Оозы аймагыҥда, тӧрӧл јуртыҥда јадып-иштейдиҥ…
— Эйе, мен эне-адамла кожо, олордыҥ ээлеминде болужадым. Эш-нӧкӧрим Урсула Адыековна кӧкчи, јурукчы кижи, база Кан-Чарастыҥ кызы. Бис эки бала чыдададыс.
— Куучын-эрмегиҥ учун быйан. Сеге ле јуук улузыҥа су-кадык, ырыс кӱӱнзейдис…
PS: Тӧрӧл јериске алтын јеҥӱлер экелген алып-бӧкӧ Валерий Сороноков токыналу куучындап, тӧрӧл јеринде иштенип турганы керегинде јетирди. Валераныҥ телекейлик, ороон кеминде јеткен једими – бистиҥ јаан оморкодубыс, алтын кӧмзӧгӧ кирген байлыгыс. Кажы ла једимдӱ кӱрешчи ӧйлӧр ӧткӧн соҥында бойы балдар таскадып баштайт. Ады-чуузы чыккан самбочы канча јылдар туркунына јаан спорттыҥ некелтелӱ јӱрӱмин ӧдӱп келеле, тургуза ӧйдӧ эне-адазына болужып јӱрет. Је келер ӧйдӧ ол бойыныҥ узын ла ченемелин јиит ӱйеге берип, олорды ӱредип, таскадаачы-тазыктыраачыныҥ јолына база чыгар деп иженип јадыс.