Альбина Бойдоева Кош-Агаш аймактыҥ Кӧкӧрӱ јуртында јуртайт, јабактардыҥ угы-тӧзинеҥ. Балдарыныҥ, баркаларыныҥ сӱӱген энези, јааназы. Эре-Чуйдыҥ элкем-телкем чӧлдӧриниҥ тыныжы, оны курчаган јебрен туулардыҥ, јажына Сӱмерлердиҥ эзини ӱгерчи эпшиге кӱч, кайкамчылу сезим бергенин јолдыктарынаҥ иле сезилет. Кӱрмелип чыккан ӱлгерлеринеҥ эне кижиниҥ, чӧлдӧрдиҥ ээзиниҥ кӧрӱм-кӱӱни кӧрӱнип, байлык јуруктый јуралганы солун…
******
Эрте јас.
Куу
јалаҥда куркулдап,
Эки
турна јемзенет.
Чукчуп,
јердеҥ јажынган,
Курт-
коҥысты
тапкылайт.
Канаттарын
талбынат,
је
учпайт.
Јеҥилчек јердеҥ секирип,
айланат.
Чындык
бӱткен јӱректер
бой-бойын
ташташпайт.
Кыска
ӧйгӧ кӧстӧрин
нӧкӧринеҥ
айрыбайт.
Эргек
базым јӱреги
куш
кӧксинде
согуп јат.
Недеҥ де
артык
тӧрӧлин
сӱӱп јат.
Канатарын талдырып,
Эре —
Чуйын кӧстӧгӧн,
эзен-амыр
једип келдер,
кӧскӧ
јылу куштарым…
******
Алтап
баскан јолымда
кандый ла нӧкӧр-најы бар.
Сӱӱнип,
бирӱзи кучагын јайар.
Тӧкпӧй-
чачпай солундарын
куучындаар.
Бирӱзи
ары кӧрӱп, ыйлаар,
бери кӧрӱп,
каткырар.
Койнындагы јыланы
бажы чыгып,
чыркыраар.
Кӱйӱнчек нӧкӧрдиҥ ичи
кӱйӱп, јалбырар.
Кичинек ле једимге
айдары јок
карыгар.
Кату, кара сагышту нӧкӧрим
Кайага
мени кычырар.
Килебестеҥ,
кийнимнеҥ ийде салар.
Бирӱзи кӧзимче мактаар, је
кӧлӧткӧмӧ кӧчӧ кайнадар.
Бу
нӧкӧрлӧр
ончобыста
бар эмей.
Кем незиле бай,
ол оныла
ӱлежер.
Је
чындык нӧкӧрлӧр
бу јӱрӱмде
кӧптӧҥ кӧп.
Ол слер — кӧркийлер!
Мен оныла
јӧптӧҥ јӧп.
Алаканарга
салайын
јӱрегимниҥ јылузын.
Сӱӱжимди
Кажыгарга ла ӱлейин
кӧптӧҥ кӧп!
******
Јудурукча болчок эт јӱрегим,
сен талбынып,
согулзаҥ,
Мен бар бу јӱрӱмде.
Јӱрӱмниҥ
бир эжигин ачып, киргем.
Кирбигиме кир јуутпай,
ада-энем ӧскӱрген.
Кайа кӧрзӧм, бала туш
кече ле болгон
немедий.
Је јылдар уча берген
узун ок јыландый.
Ары кӧрӧлӧ
бери кӧргӧлӧктӧ.
Бала-барка јаанаган.
Качан да кара чачым
буурайган.
Је кылда база аай барба,
агарбактаҥ агаргай.
Јаҥыс јӱректе
сӱӱжимди
алып јӱрейин чайбалтпай.
Алтай јерим,
балдарым,
албатым — мениҥ
байлыгым…
Энемдий
јылу кӱним,
бийикте јалакай јарыткай.
Адамдый ай аскан јолымды
табышкай.
Теҥериде јылдыстар
кӧзи чокту, јаражын.
Терип-
терип ончозын,
карманыма сугайын.
Ойноп-
ойноп алала,
ойто ӧрӧ чачайын.
Арткан-калган јӱрӱмди,
амтамданып јӱрейин.
Кажы ла
кӱнге сӱӱнип,
јараш ӱлгер чӱмдейин.
Кем де
бу јӱрӱмде
Сапка-тӱпке
артып калбас.
Бир кӱнде эжик ачып,
јана берер.
Ак чечектӱ Алтайын кӧстӧп,
ырап калар.
Кемјилӱ бу јӱрӱмде
Мен ончогорго быйанду.
Јолымда туштаган улустар,
Слер меге керектӱ.
Айткан
јылу сӧстӧрӧр,
от-јалбыштый јылыдар.
Кандый
да уур-кӱчтерди
јолдо турган,
јайладар.
Кижи
кижи ле бай.
Ар-јӧжӧӧ
чириир-сынар.
Чын байлыктаҥ айрылбайлык,
Чын
јолыстаҥ астыкпайлык.
Кол-колыстаҥ
тудужып,
кожоҥдожып ойнойлык.
Јеҥ-јеҥистеҥ
тудужып,
јергележип
сӱӱнейлик!!!.
***
Јас — ол теҥериде јаркыраган
јаркынду кӱн.
Јас — ол кӧзиҥ јумуп, ачкан
Кыскачак тӱн.
Чыйкылдажып,
кучкаштар
јабызап,
бийиктеп, чогулып учкылар.
Кӧзнӧк алдында терекке
канчузы отурып ,
јылынар.
Кӧркийлер узун кыштаҥ
Канайып чыктылар.
Кичинек борбыйак, кӧрзӧҥ
канчайын…
Боп-болчок мечигеш,
кӧрзӧҥ баатырын…
Тӱштӱктеҥ келген куштарыс,
куркун-канады арыган.
Канча- канча беристе
кийнинде артырган.
Тӧмӧн алып, јайымда суулар
шуулап, балкаш-кумакту агар.
Балыктар такпайдый,
кӧрӱнип-кӧрӱнбей кожо барар.
Јер алдында јети сокор,
Кирбиги кыймыктап,
ойгонгон.
Кардында јуузы кайылып,
Ичеелери коркурап,
Курсак сураган.
Ичегениниҥ оозын јемирип,
Меҥдеп, јарыкка казынар.
Кӱннеҥ кӧстӧри кылбыгып,
Санаа јок бир канча отурар.
Бу јастыҥ бир-эки темдеги,
Бир канча ла аҥ- куштыҥ јуругы.
Ончо тоолозо ӧй ӧдӧр.
Ӱлгер эмес
Туујы болор.
Јажым јаанаган јаанак та болзом,
Јӱрегим эмди де ӧктӧм.
Јасты јажына сӱӱнгем,
Јас керегинде ӱлгерлер чӱмдегем.
****
Мӱркӱттер бијези
Эне
мӱркӱт будагын тиштенип,
Кӧс
јетпес бийике уланар.
Мӱркӱттер
бӧкӧзин,
Чыйрагын талдап,
ойынга кычырар.
Будагын божодып, јерге
катап-катап ычкынар.
Шуҥуп,
таштый мӱркӱттер јарыжар.
Јерге
јетирбей кармай тудар.
Эҥ
капшууны
јеҥӱни алар.
Телкем
јайымда
Бије башталар.
Кайып,
шуҥуп, канатар талбынар.
Бийике-јабыска солып,
шууладар.
Тырмак тырмактаҥ тудунып,
айланар.
Бије-ойын узаакка улалар.
Угы-тӧзин улалтып,
мӱркӱт билези
уйа салар.
Канын тӧгӱп,
јуҥун јулунар.
Уйазын ыжыктап,
јымжактап- јылулаар.
Кызыл тас балдарын канадыла
кардаҥ- јуттаҥ
ыжыктаар.
Балык,тамзык-
курсакты,
адазы тажып, азыраар.
Куркун канады
тыҥыза,
тӱк-такызы кӧрӱнзе,
Уйазын јайкап,
тумчыгыла ойып,
чийип јайрадар.
Бир эмеш
ыраакта отурып,
сайрап ажанар.
Торо балдары арга јок
энези јаар уланар.
Јылу уйа эмди
соок.
Ойдык тежик салкынду,
Канайып мынаҥ ырайтан,
Сананза да коркушту.
Уйадаҥ ашкан азатпай,
јер јаар шуулатпай…
Ада мӱркӱт
ӧлтӱрбей,
Јол ортодоҥ тудалбай!
Уйадагы балдарды
Ӱйге кӧп тутпагар.
Торолодып,тоҥурып,
Уйадаҥ эрте чыгарар!
******
Эдельвейс чечек
јайылган ару,
бийик сындарда.
Јайыла тӱшкен
јайым чӧлдӧрдӧ
ирбис аҥныҥ тӧрӧли.
Куй таштардыҥ ичинде ичеендӱ,
Улуска
кӧрӱнбес јӱрӱмдӱ.
Узун
чоокыр куйругы,
Бербейип, јерге
сӱӱртелген.
Кичинек кискечектери
Кармай тудуп, ойногон.
Јымжак тамаштары ӧҥӧлӧп келзе —
Табыш јок.
Тӱнде кӧргӧн
кӧстӧри
Кӱйӱп турат — јажыл чок.
Ӧлӧ-
чоокыр терезин,
Баалу садып аларлар.
Тон кӧктӧзӧ јаражы —
Кӧс кылбыгар.
Је
аҥдарга јарабас тудуулу.
Јӱк
ле јурукка
согор аргалу.
Балдары эмеш торыкса,
эчидип,
аҥдап ӱредер.
Кандый да аҥга
јаба ол једер
Таштаҥ
ташка согулып,
Божотпой, кырдаҥ тоолонор.
Јерге
келип, кӱч тӱшсе,
Кызыл
тынын кый салар.
Кискечектер кӧс
албай,
кӧрӱп отурар.
Энези
кычырза,
тӧмӧн алып,
јарыжар.
Јайраган этти
ӱзе согуп,
ажанар.
Эне ирбис
шырказын јалап,
кӧрӱп јадар.
Ирбис Кызыл
бичикте
бистиҥ Алтай јеристе!
Бу јарашты кичегер,
Тереге болып ӧлтӱрбер!
*****
Јайлумда кандый јараш!
Јаныста кӧлдӧ куулар јӱзет.
Арбадый тӧгӱлген
кырда койлор
агарып
кӧрӱнет
Јалай согуп,
Кутус салкынак
јанымла ӧдӧт.
Кабагын кабырып,
теҥери булуттап,
Јабыс
эҥчейип,
јерге уланар.
Ӧлӧҥ
бажын
эҥилтип,
шуулап , урулар.
Кушкаштар табыжы јылыйып,
Канадын кумунып отурар.
Кӧзнӧгим ачык,
Эжигим ачык.
Айлымда јылу, ару,
От кӱйет печкеде.
Ак аштаҥ јазаган курсак
Јайылган столдыҥ ӱстинде.
Јер,
теҥери элкем-телкем…
Јаҥыс ла мениҥ билем!
Эбиреде неде кӧрӱнбейт
бу јараш јерде,
Бистер јаҥыскан деп
билдирет…
******
Кабайлу
тӱӱнчектеҥ уштылып чыктыҥ
сен.
Бир јашты
алтадыҥ.
Койу
кӧчӧҥдӧ сӱӱнижип,
Айылдаш,
тӧрӧӧдӧр биригип,
Амзадыс.
Чокыр
тужакла будыҥды
кӱлӱй тудуп,
Чыйрак
карганга
кестирдис.
Качан
базарыҥды энчикпей
сакыйдыс.
Кичинек
бабыйдыҥ чӧрчӧгин сӱӱйдиҥ,
Каткырып,
олорго талбынадыҥ.
Бичиктеҥ
јурукты табылу
ајыктап,
сабарыҥла
эптӱ чокыйдыҥ,
нени айдып, шулурып…
Столдыҥ
бажында каанныҥ
ширеези,
Эбире отурып,
соотойдыс.
Јиген
курсагыҥ амтамду.
Чайнанып,
Јӱзӱн јӱӱр
чырайыҥ
кубултып,
бисти каткыртадыҥ…
Кӧзистиҥ
алдында отурган
кӱничек,
Очокто одыстыҥ
јылузы,
Айлыста толгон
јаркынду алтыныс.
Јаркырап кӱйген
јылдыстый
колыска конгон
ырызыс.!!!
Качан да эзен јӱр,
Јашка јажыҥ
Кожулып.
Јай келзе јалаҥда
Чечектерди терериҥ.
Талтаҥ-талтаҥ
јӱгӱрип,
Кӧбӧлӧклӧ сӱрӱжип…
Кийнинде јааназаҥ
колыҥ
сунып,
суузын берериҥ.
Кӧстӧриҥниҥ
јылузы —
јӱрегиме эм!!!
*****
Эҥ ийделӱ, эҥ бӧкӧ
јер ӱстинде
ол — сӧс,
Јыгылганды тургузар,
Турганды јарын —
бойго јык салар.
Јакшы јылу сӧс
эт-јӱректи кайылтар,
Јаман кату сӧс
Кайра келип, ыйладар.
Тӱп-тӱбинде тӱҥей ле,
Айткан ээзин
таап алар.
Каргыш сӧс кайдымду,
Јети ӱйеге чӧйилер,
Ойто бойыҥа
Јабыла кӧрӱнер.
Сӧс сӧккӧ дӧ ӧдӧр
Килебей де ӧлтӱрер.
Оныҥ учун, најылар,
Сӧскӧ чебер болыгар.
Кемге де кара сананбаар…
Алкыш јараш, ару санаа
Кандый да јаманнаҥ корулаар,
Кандый да ооруны
Јазым јоктоҥ јас салар…
******
Алтай
јерим кандый улу.
Ӱч-Сӱмердиҥ
баштары
теҥериге
сайылган.
Мӧҥкӱ тошторы
кӱнниҥ
чогын
тайкылткан.
Тыйрыҥдап аккан суулары —
Эне-јердиҥ
тамыры.
Јабызап
келген чӧлдӧри —
ак малыстыҥ
одоры.
Кейис ару,
сускулап сууны ичкендий.
Суу ару, кӱскӱленип
кӧргӧдий.
Јӱзӱн аҥ
арка тууны ээлеген.
Бийикте телеген,
Чычкан,тоҥкок
кетеген.
Алтай кижи —
ар-бӱткениҥ
балазы.
Аҥдап барза
Куру јанбайт
канјазы.
Ӧйлӧп
алат ӱлӱӱзин,
Сӱӱнип,
сыймай тудат
тӧбӧзин.
Карманы калыҥ јутпалар,
јай келерин
сакып јат.
Ачына кӧстӧри
Алтайыска
кӧрӱп јат.
Ак булуҥду
Алтайыс
турган эди келтейбей.
Канча чактарга
сӱр-кебери
ӧскӧрбӧй.
Тонокчылдар келерде,
Колтуктап,
тӧргӧ чыгарбар.
Сӱртип береле,
сыйрып аларын
ундыбар.
Сӱрлӱ
јараш бӧрӱкти,
кӧрӱнгени ле
кийип јат.
Бойыстыҥ ла јеристи
кӧрӱнгени
бийлеп јат.
«Алтайым» — деп,
туруп чыгар
алтай Данко табылар.
Јӱрегин
бийик кӧдӱрип,
Аргаданар јол
баштаар.
Узун куйрук
суй салып,
бӧрӱ кирбезин
јуртыска.
Узун јыда тудунып,
јуу кирбезин
Алтайга.
Аржан суулар
адылып чыксын бийикке.
Албатыбыс арбындап,
Амыр јатсын
Тӱптерге!!!. !
******
Јас
узун-узун кирбиктӱ,
јылу эрӱ чырайлу.
Эдегинде эбире јараш
чечектӱ.
Јаражай јазым
Кӧзнӧгимнеҥ
карады.
Кӱлӱмјизи јӱзинде
Эт-јӱректи
изидер.
Јалт эткен кӧрӱжи
санаа-кӱӱнди кӧкӱдер.
Карды, тошты кайылтып,
тоҥгон јерди
эргизер.
Тазылдарды
сугарып,
ӧлӧҥдӧргӧ тын
берер.
Эбире согуп айланып,
бијелезе кайткай не?
Кӱр кӧксимди
кеҥидип,
кожоҥдозом
кайткай не?
Курт-коҥызы
тыйрыҥдап,
Удабастаҥ тынданар.
Кышка колыс јаҥып,
кӧксис јеҥил
тынылар.
Јаагымды тӧмӧн јорголоп,
кӧстӧҥ аккан
изӱ јаш.
Ӧзӧк-буурым
ӧртӧлип,
сени сӱӱйдим,
кару јас!!!.
******
Оҥ колында
кӧдӱрген
ак — айаста бийикте,
Ай-болот ӱлдӱзин.
таш темирдеҥ
суулаган ӱй кижи —
Эне -Тӧрӧл кебери!
Ӧштӱлер
ойто ло
эжигиске келип,
от салган.
Арасей биригип
удура
туруп чыккан.
Эне-Тӧрӧл каруулда,
Кӧстӧри гран-кыйуда.
Уулдарын ӧштӱге
Удура кычырат.
Айлыска кийдирбей, тудат.
Бистиҥ
керек агару,
Бистиҥ болор тапту јеҥӱ!
Канча ӧйгӧ эбире
НАТО базалар туткан.
Бисти
јууларга,
ок-таарызын урган.
Јудуруктый бир болзобыс
јуулап болбозын билип јат.
Албатылар ортодо,
чуу-чуганды баштап јат.
Меке-тӧгӱн
копторды,
Ары-бери јайып јат.
Ӧзӧги тайыс
улустыҥ
кара канын кайнадып,
Угы-тӧзин коскорып,
Баалузын чукчуп јат.
Бой бойыска сӱстирет.
Јеҥӱ јеҥил болоры билдирет.
Је,
маҥдайына чертирип.
Ойто кайра
јылгылар.
База бир чакка јуу-согушты
ундыгылар.
Јуу-јалаҥда јыгылган,
Баатырларыс ундылбас!
Ӱргӱлјик кӱйген от ӧчпӧс!
Баштарын
эҥип, јаш ӱйе
оттыҥ јанына турар.
Алдына јараш
ошкы чечек
салар.
Алтын тынын
кысканбай берген,
Келер јӱрӱмди
корып,
Јӱректери сыстап, оорып,
јӱретен…
Эр кижиниҥ ондый јӱрӱми.
Эр кижиниҥ ондый салымы.
Келер јайыс
чечектеп,
Кӱӱктиҥ ӱни угулзын.
Албатыбыс
амыр-энчӱ, нак јатсын.
Бийикте кӱн чалызын каткырып,
Ачу- коронды
эмдеп, јазып.
Тӱнде ай чалызын,
мӧҥӱн чачып.
Эмдеп јазып,
Јайан –Кудай
Ӱзӱлбес ӱлӱӱ бер.
Балдарыска курчуу-
куйак бер.
Тегерик јерис
теҥкейбезин!..
Телекей топчызы чечилбезин!
Кем биске ӱлдӱлӱ келер,
Ол ол ло ӱлдӱнеҥ короор!!!
******
СВО-до јеҥ јастанган јеениске, Юрий Майхиевке, учурлалат
Катан
сӧӧги катпаган,
Эрдинде
сӱди кургабаган.
јаш кӧркийлер
јеҥ јастанып, јыгылат.
Тӱжинге де кирбеген
јаш јӱрегин ӱркӱдип,
Ок-таарыла
теҥерини јаадырат.
Эрдиҥ мойнын
не кезер?
Эрик јокто јаҥ кезер.
Мойноп ийер арга јок.
Эр кижиниҥ
салымы.
Ӧлзӧ ӧлӧр,
Јӱрзе јӱрер —
экӱзиниҥ бирӱзи.
Кӧстӧриниҥ
каразы
јуруктаҥ кӧргӧн
сӱринде.
Јӱре берген адазыныҥ,
баш-терези јӱзинде.
Кайран јееним, кӧзиме
толды јаштарым.
Јаш балдарыҥ
артырып,
јӱре бердиҥ, карамын…
Эне јердиҥ
койнына,
сугуп койды
мӧҥкӱҥди.
Јаш јӱрӱмиҥ
јалт эдип,
ӧчӱп калды,
коронын…
Је тегин бербееҥ
алтын тыныҥды,
Тӧрӧлиҥ коорыгаҥ…
Јӱрегисте јажына
јашла бойыҥ
артарыҥ!!!.
******
Јер ӱстине экелген,
салымга мен быйанду.
Јажыма јашты
кошкон,
Кудайга мен алкышту
Теп ле тегин келбегем,
барла болбой јакылтам.
Бӱдӱрерим,
Кӧҥкӧрӧ дӧ јыгылзам.
Ӱйгаштырып сӧстӧрим,
Уйалбайла айдайын.
Јӱректердиҥ
Кылдарын,
јажыттарын табайын.
Сӱӱштиҥ одын
Јалбырадып,
Кӱйдӱргем.
Бойым да
бу отко,
Карам јоктоҥ
Јалдыкам.
Кару
кара кӧстӧргӧ,
Кӧрӱп
мен эзиргем.
Канат јок ло
бийикке мен учкам.
Алаканныҥ јылузы
Эт-канымды кӧкӱткен.
Кӧзимниҥ јаштары
бойынаҥ бойы тӧгӱлген.
Сӱӱштеҥ артык
байлык јок,
Оны бӱгӱн оҥдогор.
Ырызарды
ычкынбай,
Кучакты
јайып,
тозыгар.
*******
Сзади нас барханы песков —
Нашей жизни песочных часов.
Нам не суждено узнать,
когда последняя песчинка упадёт и замрёт.
Наступит вечность.
Кто же нас вспомнит.
Разве что слово наше
Останется, и мы оживём.
И чувства наши
кого-то за сердце
заденет и
скупую слезу
он уронит.
Так
давайте,
друзья, творить,
чтоб в потомках наших
жить!!!.