Öдÿп jаткан jылда Улаган аймактыҥ Чибилÿ jуртына 90 jыл толуп jат. Бу jуртта jаҥыс ла республика ичинде эмес, jе анайда ок бÿткÿл ороондо, телекейде ады jарлу укту мал öскÿреечилер, спортчылар, кожоҥчылар, башкараачылар чыдап öскöндöр. Jурттыҥ тÿÿкизи, оныҥ тöзöлгöни керегинде С.К.Иванова бойыныҥ билериле кычыраачыларла ÿлежет. Светлана Кирилловна амыралтада да болзо, јондык иште јаантайын туружат. Чибилÿjурттыҥ телеҥиттериниҥ общиназын башкарат.
Чибилÿ jурт айланып аккан Ар-Башкуш сууныҥ оҥ jарадында, кÿркÿреп тÿшкен Кубадру сууныҥ бери jанында турган, муҥга jуук албаты-jонду Улаган аймактыҥ база бир jаан jурты болуп jат. Оҥ jанында Кара-Кайага курчаткан, сол jанында байлу ыйык, jайы-кыжы мызылдап турар, ак башту Кыскашту-Ойык тайгазы канча муҥ jылдарга каруулда туруп jат. Тöрт jаан öзöктöри Туралу-Ичи, Анайак, Улаган ичи Араголдар, Манjылу тескей jаны, Куртту, Элгектÿ, Кара кöлдöрлö jайканышкан Чибилÿ ичи, аҥду-кушту алтай болуп jат. Кубадру-Ичи деп jаан öзöк, Кыскашту-ойык, Jакалу-Ойык, Мукур-Ойык, Кызыл-Ойык, Кара-Ойык, Карачкый-Ойык, Туйук-Ойык Кубадру сууныҥ баштанып аккан jери.
Муҥ jылдар мынаҥ кайра бу öзöктöрдö тÿрк калыктыҥ телеҥит укту албаты-jоны мал-аш, бала-барка азырап, аҥдап-куштап, балыктап, кузуктап азыранып jаткылаган Улу Алтай. Öзöктöр, кобылар сайын jаткылаган албаты-jон уктарыла, сööктöриле тöрööн-туугандар болуп, бир аай jаткылап, бойлорыныҥ гран-кыйулары болгылаган. Кубадру ичиле Калбагат, Куртту-кöл, Айгыр-Бажы, Кызыл-Jыраа деп jерлерле jытас сööктÿ Энчиндер 13 карындаш jаткылаган. Олорло коштой иркит сööктöрлÿ Кÿдÿштер, ээлеген jери — Элгектÿ-Кöл, Кара-Кöл, Манjылу-Баажы. Узун-Jаазы бажында Манjылудыҥ тескей jанында иркит сööктöрлÿ Олчондор jаткылаган. Ээлеген jерлери — Манjылу-Ичи, Ӱч-Мÿÿс тайгалар. Алты-Арагол, Ӱсти-Арагол, Улаган-Ичи кöбöк сööктöрлÿ Бадыкиндер, саал сööктÿлер Орсулдар jаткылаган. Балыктуjулдыҥ бери jанынаҥ Ӱсти-Араголго jетире укту-тöстÿ саал сööктÿ Jулук jайзаҥныҥ jеезе-jурты болуп jат. Кара-Кайаныҥ тескей jаны Анайак, Чейнелӱ ÿзÿк, Инек-Бажы ÿзÿк — кöбöк сööктÿ Белейлер турлузы. Туралу-Ичи, Сырга, Артыш, Кызыл-Кайа — Токойоктор, Маҥзырлар, кöбöк сööктÿлер. Тÿлкÿ-Каскан, Jаалак, Чыҥ-Бажы, Серкенек — саал сööктÿ Чулчуштар кезеги. Сас, Кор-Кобы, Айак-Сокы, Кöскÿндÿ-Ойык — Олчон Муклай кезеги, иркит сööктÿлер. Jарлу-Кобы, Бел-Кыра, Кыйу — Санаалар угы, jабак сööктÿлер. Караан-Тарка, Чибилÿ, Мыйгак-Тÿшкен — саал сööктÿ Чуулар кезеги (Чуу Текедиҥ ук-уйазы). Jимеш-Камныҥ ук-уйазы Темдектер кезеги саалдар, jуртаган jери Чибилÿ-Оозы. Салдам, Öртöҥ, Кÿÿни-Jок, Тоомык — Белештер турлузы, алмат сööктÿлер, «Бöчÿк-Торо» кезеги. Чибилÿ-Оозы, Башкуш jарады, Jар — Суртайлар, кыпчак сööктÿлер. Крамалу, Ӱле, Кара-Суу, Кара-Тыт, Чырлаак — Кÿйÿктер, jабактардыҥ jеезелÿ jурты. Чибилÿ-Ичи, Кöрмöстÿ-Карасуу, Тертекей, Эреен — Курмандар, jабактардыҥ одулу алтайы.
БИРЛИК ÖМÖЛИК ТÖЗÖЛГÖНИ
1917 jылда Арасейдиҥ ичинде jаҥ солунып, граждан jууныҥ учы-бажына чыгып, кобы-jик сайын jаткан албаты-jонды бир jерге jууп, коллективизация öмöлик дейтен биригÿ башталып, кожо jадар, мал-ашты бириктирер, гран-кыйуларды jаанадар, аш салар, субактар ачар иштерди баштаар керек болгон.
Андый öмöликти 1928 jылда Чибилÿ öзöктö Чуу Севостьян Иванович деп кижи баштап апарган. Алтай ады Теке, оборы сÿрекей jаан, бир койдыҥ эдин отурганча jип ийер, кÿчтÿ-бöкö кижи болгон. Оныҥ кескен-чапкан тыт агаштардыҥ тöҥзöктöри Чибилÿ-Оозында эмди де туруп jат — тирÿ кереес! Малтазыныҥ миизи бир карышка jеде берер, 2-3 кулаш тыт агаштарды 1 саатка jыгып салар болгон.
Оныҥ баштапкы башкарган öмöлигиниҥ ады «Jаркынду» болгон. Öмöлик jаанап, öҥжип öзÿп, Сас деп jерге кöчкöн. 1931 jылда «Пограничник» колхоз деп адалып, эмдиги турган Чибилÿге кöчкöн. Бу jердиҥ ады Чибилÿ эмес, «Сал-Кечÿ» болгон. Башкуштыҥ öрö учынаҥ ары-бери салдап кечирип турган, сууныҥ агыны тымык, аккан jери jалбак учун улустыҥ Манjылу, Узун-Jаазы, Кызыл-Jыраа, Караана jаар кечкилеп турган кечÿзи болгон.
Чибилÿ jурттыҥ тöзöлгöн jылы 1931 болуп jат. Ол ло 1931 jылда «Jаркынду» öмöлик Чибилӱjурт турган jерге кöчÿп, оныҥ ордына «Пограничник» колхоз тöзöлгöн. Оныҥ баштапкы председатели Тодошев Николай деп кижи болгон, бойы Оҥдой аймактаҥ. Албаты-jонды кобы-jиктеҥ jууп, мал-ажын öскÿрип, колхоз jаанап öскöн öй болгон.
КУЛАКТАШ, АЙДАШТАР
1929 jылдаҥ ала кöп улустыҥ мал-ажын блаап, бойлорын айлы-jуртыла, бала-барказыла ыраак Казахстанныҥ ээн чöлдöрине кöчÿрип айдагылаганöй болгон. Кемеровский областьта таш кöмÿр казып, агаш-таш jыгып, суула агысканда. Магадан, Чукотка, Колымага jетире апарып, алтын-мöҥÿн каскылап иштенген, кöп саба албаты-jон ойто тöрöл Алтайына бурулып jангылабаган.
1937 jылдаҥ ары кöп тоолу 30-40 jашту уулдарды «контр», албатыныҥ öштÿзи деп бурулап, тройканыҥ судыла jаргылап, Кызыл-Öзöккö jетире jойу айдап апарала, 58-чи статьяла анда ла аткылап салган. Чибилÿ jурттаҥ бала-барказыла, jааны-jажыла кожо 80-неҥ ажыра кижиниҥ тоо-списогы, ады-jолдоры табылбаган. Олордоҥ ойто бурулып jанганы jÿк ле 3-4 кижи болуп jат. Бу öйдö албаты-jон бой-бойына кÿйÿниш, садыныш тыҥ болгон, эмеш ле мал-ашту улусты коптоп, jабарлап, кулак-бай дежип, айдуга апаратан. Мал-ажын, айлы-jуртын колхозко деп блаап алгылайла, jиирин jип, сойорын сойып, артканын колхозко артыргызатан. Эки jаҥыс арткан балдарын айрыпсалатан.
Бу бистиҥ де Чибилÿ jуртыста кöрööчи-угаачы, табыш jетиреечи улус болгон. Ада-Тöрöл учун Улу jууда туружатан улус болгон. Тöрöлин корулайтан улусты 1930-1940 jылдарда Кызыл-Öзöккö аткылап койгон. Кижиниҥ баазы 5 ле салковой болгон.
АДА-ТÖРÖЛ УЧУН УЛУ JУУ
Кызалаҥду-кырылышту30 jылдарды öдÿп чыккалакта, Ада-Тöрöл учун Улу jуу башталган. Бу jууга 60-наҥ ажыра jиит уулдар атанган ла турушкан. Олордыҥ кезиги кадровый службада кавалерияда служитап, айлы-jуртына jанбай, оноҥ ары jууга сала бергендер. Бу 4 jылга улалган jуудаҥ-чактаҥ ойто тöрöл jерине сынык-бертиктÿ, шыркалу20-деҥ ажыра фронтовиктер бурылып jанган. Арткан-калгандары jууныҥ jалаҥдарында Тöрöли учун jеҥ jастанып jыгылгандар.
Уур-кÿч jууныҥ öйинде колхозто мал, öлöҥ ижинде, бастыра кату, уур иштерде бала-барка, ÿй улус ла каргандар иштеп, jеҥÿниҥ кÿндерин jууктадып, калганчы кÿчтерин салып иштегендер. Олордыҥ кöп сабазы jеҥÿниҥ jылына-кÿнине jетпей, уур иштеҥ, аш-курсактаҥ торолоп, оору-jоболдоҥ божогылап калган.
Jуудаҥ jанган фронтовиктерге отурар-амыраар бош öй болбогон. Бала-барканы азырап, баштап, бастыра колхозтыҥ ижине, öрö öзöрине jаан jöмöлтöзин, камаанын jетиргендер. Олордыҥ ады-jолдорын бичибейин, олор бастыразы Ада-Тöрöл учун jууныҥ кереезинде бичилип калган.
1941-1946 jылдарда «Пограничник» колхозты Чуу Алексей Севостьянович башкарып иштеткен. Саал сööктÿ, чоло ады Jарганат болгон. Jууныҥ-чактыҥ кÿч öйинде ÿй улустыҥ, бала-барканыҥ, каргандардыҥ кÿчиле колхозко берген пландарын бÿдÿрип, ады- jолы область ичинде jарлу болгон кижи.
Jууныҥ кийнинде 1948-1950 jылдарда бастыра Туулу Алтайдыҥ колхоз-совхозторына план-jакылта берилип, кажы ла jыл сайын агаш белетеерине Турачак аймагында Кебезен jуртына jаан бригадалар тöзöп, ийгилеп туратан. Ол бригадаларда кажызында ла 30-40 кижинеҥ. Кыш öйинде кардыҥ jааны коркышту, бистиҥ улустыҥ сындарыла теҥ. Олор карды кÿреп, ырып, кÿндик нормаларын бÿдÿрер керек. Эпши де, эр де улус jаҥыс баракта jаткылаган. Аш-курсак коомой, кийим-öдÿк jаан карга чыдабас, ÿзÿлер, jыртылар, ултармыш öлöҥ дö jок болуп калатан. Ол ло кÿч öйлöрдö албаты-jон норма-планын бастыра бÿдÿрип, ойто jери-jуртына, бала-барказына сÿÿнчилÿ jангылайтан.
1950 jылдыҥ бажында бир ондый бригада айлы-jуртына ойто jанып jадала, jаан jоткон-салкын болуп, баркас-кемезин агызып апарала, улус jок ортолыкка чыгара чаап койгон. Бажынаҥ ала бутка jетире суу улус канай-кунай от салгылап, изÿ курсак кайнадып, тынын аргадангандар. Jоткон база 3-4 кÿнге улалып турганча, улустыҥ азык-тÿлÿги божогон. Болушка келетен улус та jок. Чучураш-шыралашка ÿзеери jиир курсак jок болгоны эҥ ле кÿч керек боло берген. Олордыҥ ортозынаҥ кем де ойноп-кокырлап айткан: «Бу семис келиндердиҥ бирÿзин сойып jийле, тайгады jойу ажып кöрöр керек» деп. Бир канча келиндер тÿнде уйкузынаҥ астыккан, тÿште амырын jылыйткан. Одудаҥ одуга ыйлажып баскылап турганча, карын, Ядомыков Константин Ивановичаш-курсакты бир канча кемелерлÿ jетирип келген. Кöп улустыҥ тынын-jÿрÿмин аргадап алган. Албатыда мындый куучын болгон — «Барган jериҥ — Кебезен, jанган бойыҥ — тербезен».
Ол ло jылдарда Акташ ла Улаганныҥ ортозыла кöлÿктер jÿрер jолды jаанадып jазаарга база ла колхозтордыҥ улузынаҥ бригадалар тöзöп ийгендер. 10-15 беристе jолды кÿрекле кÿреп, лом, кирка тузаланып, кызыл колдыҥ кÿчиле база ла кÿндик норма бÿдÿрер керек. Норма бÿтпезе, тÿниле иштеер болгон. Бистиҥ албаты ол до тушта омок-седеҥ, кожоҥчы-ойынчы болгон. Эҥирлер сайын бир одуга чогулыжып, кожоҥдожып-кокырлажып, чечеркежип маргыжатан. Jиит уулдар кÿчтерин ченеп кÿрешкилеп маргышкылайтан. Кÿреште jеҥген оду ойноттырган одуныҥ эҥ jараш jаражай келинди талдап, бойыныҥ одузына апарып, казан астырып, 2-3 кÿнге иштендирер болгон.
1950 jылдырдыҥ ортозында Улаганнаҥ ала Бийсктеги эткомбинадына jетире бир-эки айга jайыла jойу айдагылап,улус этке мал табыштыргылайтан.
«КАРЛ МАРКСТЫҤ» адыла адалган колхоз
1957 jылда Чибилÿдеги «Пограничник» ло Кара-Куjурда Молотовтыҥ адыла адалган колхозторды бириктирип, «Карл Маркстыҥ» адыла адалган колхоз тöзöлгöн. Кохозтыҥ тöс jерин Чибилÿде болор эдип jöптöгöн. Бу jöпкö Кара-Куjурдыҥ албаты-jоны jöпсинбей, блааш-тартыш, таҥ ажыра jуундаш тыҥ ла болгон дежет. 1962-63 jылдарда Чибилÿниҥ суу кечире jанында, эмдиги турган Заречный оромдо, кöп сруб туралар тудулган, Кара-Куjурдыҥ албаты-jонын бери кöчÿрип экелер амаду турган. Jе Кара-Куjурдыҥ албатызы тартыжып туруп, бойыныҥ jери-jуртында артып калган. Ол тудулган срубтарды Чибилÿниҥ ле Кара-Куjурдыҥ улузы саткылап алгылаган, jаҥы jаан туралар туткулап алгандар. Андый да болзо, Кара-Куjурдаҥ кöп улус билелериле Чибилÿ jаар кöчкÿлеп келгендер. Кара-Куjурда серкпе болгон тураны 1960 jылда кöчÿрип экелеле, Чибилÿде школ туттурткан. Ол школ 1963 jылдыҥ сыгын айынаҥ бери иштеген. Тургуза öйдö оогош болчомдордыҥ «Чибичек» деп садиги болуп jат. База медпункт этире тура кöчÿрип экелген эди. Узак jылдарга медпункт анда иштеген.
Колхоз «Карл Маркс» болордо, Чибилÿде кöп кубулталар болгон. Мал-аш кöптöп öскöн, улустыҥ jадын-jÿрÿми jаранган. Jылдыҥ учында трудкÿнге акча ÿлеп, улус акча-манатту боло берген. 1958 jылда Олчонова Мария Ивановна деп атту-чуулу эчки öскÿреечиге ак öҥдÿ ангор уктуэчкилер экелген. Jайгыда Кара-Кайаныҥ боорында одорлоп jÿргенде, ак аарчыдый jайып койгон мал отоп jÿретен.
1959 jылда айылдар сайын радионыҥ эмик-колбуларын öткÿрип, айылдарда радио иштеп баштаган. Чибилÿ jурттыҥ ортозында столмодыҥ бажында jаан кара радио тÿни-тÿжи ойнойтон. 1961 jылда кÿскиде, ÿлÿрген айда, Чибилÿ jуртка электроот öткÿрилген. Оны инженер Кудюшев Егор Алексеевич башкарган. Мен де баштапкы трудкÿнге келишкен 13 салковой 93 акчаны алып, Крамалу турлуга энеме jетиргем, бир де акча ÿребегем. Ол jыл, 1963 jылда, jайыла Крамалуда öлöҥ ижинде туружып, бугул тартып, тырмуушла öлöҥ jууп, чалгыла öлöҥ кезип, иштеп алган акчам болгон. Кожо иштеген улустаҥ бÿгÿнги кÿнде кем де артпады. Ол тушта бистиҥ бригада экинчи jер алып, 50 салковойло кожо вымпел алган. Бистиҥ бригадир Язаров Василий Иосифович болгон.Баштапкы jерди Кара-Куjурдаҥ Санин Абрам Ивановичтиҥ бригадазы алып, кызыл мааны ла 60 салковой сый алган. 1964 jылдаҥ ала öзöктö турган мал-ашты, кой-эчкилерди, ийнек-jылкыны тайга jаар кöчÿргилейтен. Бу тайгалардыҥ эҥ ле ыраагы ла кÿчи — Кÿркÿрее деп тайга болгон.
Ол ло jылда Кош-Агаш аймактаҥ бее саагылайтан улус экелгилеген. Улаган ичинде Тоҥмок суу деп jерде jылкы мал туткан, беелер саап, кымыс белетеп, албаты-jонго саткан. Ол ло jыл кÿскиде, кÿчÿрген айдыҥ бажында, Кош-Агаштаҥ сарлык мал айдап экелеле, Сас, Кор-Кобы, Jарлу-Кобы деп jерлерге одорлодып, кÿдÿп тургылайтан. Айдап келген улус — Юлуков Григорий Савостьянович, Тонтушев Сергей Иванович. Ол ло улус сарлыктарды 70 jылдардыҥ бажына jетире кÿткилеген.
1965 jылда Улу jууныҥ туружаачыларына учурлалган баштапкы агаш кереес-памятникти Чибилÿ jурттыҥ ортозында тургускан. Кÿÿк адыҥ 9-чы кÿнинде Jеҥÿниҥ 20 jылдыгына учурлап сÿрекей jаан байрам болгон. Ол кереес-памятникте jууда корогондордыҥ ады-jолдоры бичилген эди. Эзен-амыр jангандарын jурукка jурайла, ады-jолдорын бичийле, клубтыҥ эжигинде jергелей илип салатан. Эмди турган таш-бетон памятник 1967 jылда jаҥыдаҥ тургузылган. Ол тушта «Карл Маркс» колхозтыҥ председатели Ядомыков Николай Петрович болгон. 1966 jылдаҥ ала Чибилÿ jуртта таш-бетон туралардаҥ склад, контора тудулган.
«УЛАГАНСКИИ» СОВХОЗ
Эчки азыраар «Улаганский» совхоз 1968 jылдыҥсыгын айында тöзöлгöн. Чибилÿдеги «Карл Маркстыҥ» адыла адалган колхоз ло Саратанда «Калининниҥ» адыла адалган колхозты бириктиреле, 5 фермалу совхоз тöзöлгöн. Тöс конторазы Улаган jуртта болгон. Фермалары Чибилÿ, Кара-Куjур, Саратан, Jазулу ла Центральный ферма (Манjылу, Кызыл-Мааны, Бÿрее киргендер) болгон. Совхозтыҥ баштапкы директоры Тозыяков Виталий Михайлович, Чибилÿ ферманыҥ управляющийи Белеев Понтий Алексеевич болгондор.
Ол ло jыл, 1968 jылда, сентябрь-октябрь айларда Улаганныҥ тöс jурты Акташка кöчÿрилген. Ол öйдö райком партияниҥ баштапкы секретари Берзимбаев (ады санаама кирбейт), райисполкомныҥ председатели Штанаков Н.А. деп башкараачылар иштегендер. Районныҥ тöс jурты Акташка кöчö берерде, Улаган ээн болуп артып калган.Тöс оромыныҥ тоозын-тобрагы ал камык чаазындарын учуртып, эмди турган «Башкаус» стадионго кептей чаап салган ак-чоокыр неме jадатан.
Директор Уланкин Василий Пантелеевичтиҥ кийнинеҥ 1971 jылдаҥ бери Челтугашев Дмитрий Алексеевич директор болуп келген. Jылкы малды, аттарды коркышту jÿрекке каруузыган, ары-бери собырган-айдаткан кижи. Чибилÿниҥ jылкы малын Jазылуга апарган, оноҥ оок-тобыр кунан-тöнöндöрди айрып, Чибилÿге ле Кара-Куjурга экелген. Айгыр-Бажында ла Чыҥ-Бажында jылкыныҥ чуланын туткулаган. Бу чуландарга ончо jылкы мал сугар, олорды бöлиирге кыптап тутурткан. Ол ло jылдаҥ ала jуртээлем билимдердиҥ докторы, профессор Барминцев Ю.Н. Москвадаҥ билимчилер экелип, алтай укту jылкы малдыҥ угынjарандырар кöп jаан иштер бÿдÿрген. Оныҥ шылтузында чоокыр аттар табылып, арказыла кара чийÿлÿ кула айгыр бастыра jанынаҥ алтай малдыҥ угын тартып, «элита» укту айгыр деп адаткан.
1973 jылда 4 чоокыр малды (эки айгыр ла эки бее) Москва jаар Белеев Степан Гаврилович апарган. Ол ло jылда Москвада ВДНХ-да «Чаус» деп чоло атту чоокыр айгыр алтын медальла кайралдадып, ВДНХ-ныҥ чемпионы болуп чыккан. «Коневодство и конный спорт» деп журналда чоокыр айгырдыҥ ла кула айгырдыҥ jуруктарын ол ло ученый Барминцев Ю.Н. чыгарып, бичик бичиген. 1980 jылдардыҥ ортозында Чибилÿниҥ фермазында чоокыр укту бир айгыр болгон. Jылкы öскÿрер болуп чаксыраш болгон ло, jе арга-кÿч арай ла jетпеген. 1990 jылдыҥкÿÿк айында Краснодарский крайда Пятигорск каладаöткöнтекшироссиялыккöрÿге 4 чоокыр jылкы малдар аткарылган. Ол малдардыҥ суруузы jок болуп jылыйып калган.
1981 jылда jайгыда аймактыҥ тöс jери Улаганга ойто кöчкÿп, «Улаганский» совхозтыҥконторазы Чибилÿ jаар кöчÿрилген. Ол ло jыл кÿйгек jыл болуп, öлöҥ-чöп бÿтпеген. Совхозтыҥ jаандары jуундап-табыжып, эки jаан кормозаготовительный бригада тöзöп, Улуу-Суу деп тайга jаар аткарылган. Ыраагы кайда да 150 беристе болор. Кадринниҥ ÿсти jанында коркышту jаан öзöк jер. Атту-тонду баргандары конуп-тÿнеп jедер, вертолетту учкандары бир саатка jедер. Оҥдой аймакла гран-кыйу болуп jат. Баштапкы бригаданыҥ бригадири Енчинов Борис Степанович, экинчи бригададыйы — Сугунушев Исак Семенович совхозтыҥ главный ла орто специалисттерин башкарган. Бастыра эки бригадада 60-наҥ ажыра кижи болгон. Вертолетло МТЗ-25 эки трактор jетирилген. Öлöҥ jууйтан тырмууштар, öлöҥ кезетен jепселдер, чалгылар, айрууштар, тырмууштар ла аш-курсактарды бастыра вертолетло jетиргилейтен.
Ол Алтайдыҥ аҥы-кужына байы коркыш. Сыгындар бир аай бöлö туруп, туку 20-30 аҥ jÿрер. Мыйгактар, торбоктор ло бозуларынтоолоп то болбозыҥ.Карарта jолдоп койгон jери торт ло jаан jурттаҥ чыгып барган jолдордый. Айулар, буландар ÿÿри-ÿÿриле jÿрер. Керек дезе тарбаандар кара-кÿреҥ, jаандары коркыш, топ ло толу. Аҥ-куш кöрбööн, билбес бир кезек уулдар оны кöрÿп, алаҥ-телеҥ кайкашкан. Öлöҥ-чöп коркышту койу, узун, комыргайлу, кезип-чаап койзоҥ, айга-кÿнге белен кургабас. Комыргайларда толо суулу, айруушту кöдÿрип чыксаҥ, кижи баштаҥ ала бутка jетире суу
Эненеҥ чыгып, ӧскӧн алтайым!
Чибилӱ јуртым, кару кабайым
Аданаҥ туулып јӱрген алтайым!
Кара башту албатыҥ
Сени качан да ундыбас.
Алкыш быйанын айдынып, бажырар,
Ӧскӧн јерим деп сананар,
Катап ла сеге тартынар.
Карузып акту јӱректеҥ
Тӧрӧлим деп кожоҥдоор.