(Јол-јорыктардаҥ кокыр айас)
Тӱлкӱ
Таай ӧгӧнниҥ кеден јабынчылу кӧӧлиги тоозын-тобракты кӧдӱрӱп, маҥтап ла јат, маҥтап ла јат. Орык јолдыҥ тӧҥичектерин тоолоп то албазыҥ, јараш бурулчыктарын бичип те болбозыҥ. Таай ӧгӧӧнниҥ колдоры руль-тискинге јаба кадып калгандый толгоп ло јат, толгоп ло јат… Кожоҥго кирген эки тыттыҥ јанына «чирей тебинип», «сары адыс» тура ла тӱшти. Бар ашты јаҥдап ла јӱретен эдис. Табыланып отурар арга јок. «Бӧрӱни буттары азырап јат» — дежип, кӱн чыккалакта Эне-Белтирге једерге турбай.
Јараш бурулчыкты эбире ле соктыс. Ме сеге — јолго тӱлкӱ чыга конды! «Тӱлкӱ, тӱлкӱ!!!» — кӧӧликте отургандар ӱн алыштыс. Тӱлкӱнек кӧӧркий, куба чӧлдиҥ јаражайы, јолысты алкап, јыра ортозында јылыйып калбай а. Тискинчиниҥ јанында отурган тымык теҥистиҥ морягы, аткан огы јерге тӱшпес аҥчы «главредис» тӱлкӱни кӧрбӧй калганы корондузын… Кышкы кӱн јалт ла эткен. Бозом эҥир кирген, ол ло бурулчыктарлу јол, ол ло эки тыт. Токтой тӱшкен кӧӧликтеҥ тодош уул чыкты, кыпчак «главредис» кийнинеҥ ары чыкты. Кӧп тӧ ӧй ӧтпӧгӧн, моряк-главред туткуланганча кирип, јерине отурып алды. Бу чӱрче ле ортозында тышкары не боло беретен? Не де болбогон ошкош, ӱзе ле тыш, амыр… Је кыпчак уулда амыр јок. «Акабыс, је не боло берди тышкары?» — деп сурадыс. «А бу сениҥ нӧкӧриҥнеҥ эрмек сураарга болбос, эртен турадагы тӱлкӱниҥ ӧҥи кандый деп суразам, тельняшка кийип алган деп ӧчӧгӧн…» — деп каруу угулган. Мыны уккан кыпчак уул Улалуга јетире каткырган…
Сакылталу кафе
Јол ыраак. Эре-Чуйга јетире эмди де ыраак. Јетикӱндӱк иш тӱгензе, Улалуга ойто кайра једетени оноҥ ыраак болор. Чайлап отурган главред ончобыс учун акчаны тӧлӧп, ашкананаҥ чыкты. Тодош уулдыҥ «компьютери» иштей берди: «Санаевнаныҥ ла Малчиновнаныҥ јол-јорыкка кыра чотойло, берген дебет-кредиди коомой. Ӧлбӧскӧ чыдашса чыдажып ийгедий, је кайра јанатан јол база бар». Соок чырайын тартынып, тодош уул казанчы кыстарга јууктай басты: «Акыр кыстар, бу слер јол ичинде иштеп турган улус, ары-бери јаантайын ӧткӧн улузаарды таныбас кайттар?». «… јер карын, кемди таныбай калдыс?» — деп кыстар удура сурашты. «Кудай ла дезер кӧӧркийлерди, а бу јаҥы ла тышкары чыккан кижинеҥ акчаны не алдар, ондый акчаны мен де слерге берер эдим» — деп айдынып, тодош уул калыҥ карманындӧӧн колын сукты. «Ол кижиниҥ ады – Бала-Каан. Улузын јоктоп, чокымдап аларга, каа-јаада ла јорыктап јат. Алтай ичинде ол кижини билбес улус јок, а слер акча алып…» — деп кошты. «Јаманысты таштагар, акчаны јандырып бергейис…» — кыстар чала бӱдӱнбей, каруу бердилер. Тодош кӱлӱк салла јат: «Јок, јо-ок, кӧӧркийлер, айдыҥ сегис јаҥызында кайра јанатан эмтирис, ол тушта акча јогынаҥ чайлат салзаар сӱреен јакшы балдар болор эдер…». Шӱӱн ташталган, та иштеер да иштебес јарты јок… Шил кӧстӧри јалтырт эдип, тодош уул эжикте јылыйып калды.
Јол-јорыкта јӱрген улустыҥ најы-нӧкӧрлӧри јеткилинче туру. Оныҥ ӱстине кӱӱндӱ-кӱреези байлык Эре-Чуй болзын. Аймактыҥ тӧс јуртынаҥ атанып јатсаас, главред: «Кӧп лӧ онтожып, ӱшкӱрӱшпегер, уулдар, калганчы акчала јолдыҥ белтиринде кафеде чайлайтан эмтирис» — деп унчукты. Јоктоҥ јааны бар эмес, чыдашкайыс. Сакылталу ашкананыҥ јанына таай ӧгӧӧнниҥ кӧӧлиги «чирейе тебинип», токтой тӱшти. «Кудайга баш, ыраак јолго бисти алып јӱрген кару бистиҥ Николаевнагыс, калганчы акчагарды берзеер… Слер ару кейле тынып алзаар, мен чӱрче ле чай-чуйды, пирогторды алып ийейин» — тодош уул айдынат. Главред шымыранат: «Акчагыс јетпей калза кайнайдарыс?», тодош уул: «Слердеҥ кем акча сурап туру, чайлап алган болзоор, кӧӧлигерге барып отурар» — јакарат. Тодош уул кафе-ашканада, кыстардыҥ јанында: «Је кӧӧркийлер, јаражайлар, аскан чайар какшап калган шалудогыма тӱжерде макалузын, а пирог-беляштарардыҥ амтамдузын… Бу Чуйдыҥ трагында мындый јараш кыстарлу кафе јок болор. Эм чай-чуйдыҥ баазы канча болгой не…» — сӱмелӱ сурайт. «Јок-јок, јолоор ло ачык болзын»- деп кыстар каруу јандырган. Главредтиҥ јети кӱнге кыстап алган акчазы колдо…
«Је ондый болзо, кыстарым, ол бир мендӧӧн кӧрӱп, «кӱлӱмзиренип» турган јалтыркаай кӧӧркийди берип ийзеер… Акчазы бу» — сурак урулып келбей а…
«Бу ла уулдар јок ло јердеҥ кижини керекке сугуп салар» — деп главредтиҥ арбаныжы кеден јабынчылу кӧӧлигисте јаҥыланып турды.
Амнистия
Бӱгӱн «молодёжкада» кичинек байрам. Айак-казан шыҥырт-шыҥырт. Толыктар сайын каткылар, сӱӱнчилӱ кӧстӧр. Јаш улус иштиҥ беш кӱни тӱгенди деп кӧкӱп ле турган ӧй. Эжик араайынаҥ ачылып, профкомныҥ јааныныҥ чырайы кӧрӱнӱп келди: «Араайар, учкундар, эртен ле слерди кату каруузына тургузар» — деп ол кезедип, ус сабарларын саҥ ӧрӧ улады. Тодош уул ус сабарларын ээриндерине экелип, «кыш-кыш, унчукпа кӧӧркий, Бала-Каанныҥ бӱгӱн чыккан кӱни. Эртен бисте амнистия болор» — деп араай айтты.
(Ыраак 1990 јылдардыҥ учында бичилген)