Тулаан айдыҥ 22-чи кӱни Алтай Республиканыҥ јӱрӱминде аҥылу кӱн болуп ӧткӧн деп айтса, јастыра болбос. Бу кӱн алтай албатыныҥ чындык уулы, бичиичи, билимчи, шӱӱлтеечи, Алтай Республиканыҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ башкартузыныҥ председатели, Россияныҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ сопредседатели, Россияныҥ чӱмдӱ сӧстиҥ Академиязыныҥ академиги, Россияныҥ естественный билимдериниҥ Академиязыныҥ турчызы, Телекейлик Славян Академияныҥ турчызы-корреспонденти, Алтай Цивилизацияныҥ институдыныҥ директоры, Юсуф Баласугунныҥ, Н. М. Карамзинниҥ, Байдылда Сарногоевтиҥ, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ литературалык сый-премияларыныҥ лауреады Бронтой Янгович БЕДЮРОВТЫҤ юблилейлик 75 јажы темдектелген.

П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда бу кӱн сӱрекей кӧп улус јуулган. Окылу јаҥдардыҥ башкараачылары, политиктер, бичиичилер, билимчилер, журналисттер, культураныҥ ишчилери, студенттер, юбилярдыҥ јерлештери Туулу Алтайыстыҥ јайалталу ла тоомјылу уулына уткуулду сӧстӧрин айттылар.
Бронтой Янговичти толгон толо јажыла Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин уткуган. «Бронтой Янгович, Слер тергеебистиҥ культуралык, тӱӱкилик ӧзӱмине сӱрекей јаан кожулталар, ачылталар эдип, бастыра јӱрӱмерде сӱрекей баалу иш ӧткӱргенер. Слер – Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Алтай Республиканыҥ албаты бичиичизи, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи, «Таҥ Чолмон» ло «Достук» деп ордендердиҥ кавалери, билимчи, бичиичи, публицист, кӧчӱреечи, јаан учурлу иштер ӧткӱрген јондык ишчи. Слер – алтай ла орус тилдерле бичилген одустаҥ ажыра бичиктердиҥ авторы. Тӧрӧл Алтайыгардыҥ ады-чуузын телекей кеминде кӧдӱрип, культуралар ортодо куучын-эрмектерде, евразиялык интеграция-телкемде алтай албатыныҥ тӱӱкилик, культуралык энчизин ле байлыгын бийик апарадыгар. Слерди јаҥыс ла Арасейде, бистиҥ ороонныҥ тергеелеринде эмес, је онойдо ок бастыра телекейде тооп јадылар. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ адынаҥ, чике бойымныҥ адымнаҥ бу юбилейлик јажарла изӱ уткуйдым. Бек су-кадык, баатырдыҥ кӱчин, јайаандык јаҥы ажулар ла ачылталар кӱӱнзейдим. Эмди де узак јылдарга тергеебистиҥ јондык ла литературалык јӱрӱминде тоомјылу ижигерди апарарыгар деп бӱдедим. Слердиҥ баалу ченемелер, байлык билгирлелер биске, республиканыҥ албатызына, сӱрекей керектӱ» – деп, Олег Леонидович айткан.
Эл Курултайдыҥ председатели, «Единая Россия» партияныҥ Алтай Республикада бӧлӱгиниҥ качызы Артур Кохоев уткуулду сӧзин айдып: «Слер – тӧрӧл албатыгардыҥ чындык уулы, Улу Россияныҥ ла Алтай Республиканыҥ јана баспас патриоды. Слерди јаҥыс ла бистиҥ ороондо эмес, бастыра телекейде јакшы билгилеер. Слер – билимниҥ ле билгирдиҥ сӱрекей байлык кӧмзӧзиниҥ ээзи. Слер – энциклопедия! Бронтой Янгович, Слер бистиҥ республикабыстыҥ ады-чуузыла коштой туруп, имидж-кемин бийиктедип, јаантайын быжулап јадыгар! Улу быйан Слерге, акабыс!» – деп темдектеген.
«Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ соведи» деп ассоциацияныҥ башкараачызы, Шабалин аймактыҥ јааны Эрчим Сарбашев бичиичини Шабалин аймактыҥ албатызыныҥ ла арткан да аймактардыҥ адынаҥ уткуды: «Бӱгӱн Бронтой Янгович алтай албатыныҥ культуралык, тӱӱкилик энчизин апарып, телекейлик билгирлерге јӱлкӱӱр болот. Бу кире ӧйгӧ бичиичиниҥ бичип, шиҥдеп койгон јаан учурлу билимдик иштери сӱреен кӧп. Бу иштерди бӱдӱн телекей, бӱдӱн тӱрк телекей баалаган. Бӱгӱн мен Слерге бастыра алтай албатыныҥ адынаҥ јаан быйан айдарга турум. Слердиҥ шылтугарда тӧрӧл Алтайыстыҥ тӱӱкизин баалаар, ого ӧскӧ кӧслӧ кӧрӧр, јууктада таныжар аргалар ачылат. Бу учурлу кӱнде бектеҥ бек су-кадык, эмди де бийик ажулар кӱӱнзейдис».

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ баштапкы председатели, государственный службаныҥ ветерандарыныҥ тергеедеги совединиҥ башкараачызы Владимир Иванович Петров, Оҥдой аймактыҥ јааны Эдуард Михайлович Текенов, «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ башкараачызы Татьяна Кончева, «Алтын Туу» бичик басманыҥ директоры Татьяна Николаевна Туденева, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ баш редакторы Светлана Триянова, бичиичилер Токшын Сергеевич Торбоков, Кӱлер Эзендикович Тепуков, Николай Егорович Багыров, Таукен Тазымаевич Яйтынов, јиит бичиичилер Алтынай Санаа ла Айару Тохтонова, Кулады јурттыҥ албаты-јоны уткуулду сӧстӧрин база айдып, бичиичиниҥ ӱлгерлерин кычырып, эҥ ле артык кӱӱнземелдерин јетирдилер.
Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ культураныҥ сурактары аайынча шӱӱлтечизи, бичиичи Иван Итулович Белеков уткуулду сӧзинде мынайда темдектеген: «Бÿгÿн Арасейдиҥ чÿмдÿ сöстиҥ Академиязыныҥ академиги, Алтай Республиканыҥ Бичиичилер биригÿзиниҥ jааны, Алтайдыҥ бастыра телекейге jарлу эл бичиичизи Бронтой Бедюровтыҥ 75 jажына учурлалган кöдÿриҥилÿ jуун öдӱп јат. Бронтой Янгович кöрÿм-шÿÿлтези ойгор, тили бай кöчÿреечи, шиҥжÿчи, Алтайдыҥ jаҥарчызы деп темдектеер эдим. Оныҥ ÿлгерлеринде, А. Ередеевтиҥ сöстöриле болзо, «элес эдип калган кÿÿн-санаа, чедиргендий «jалт» эткен кöрÿм-шÿÿлте бар». Ол албатыныҥ санаа-кÿÿни ле акту амадуныҥ бириккени болор. Ол – келетен jÿрÿмистиҥ кеен кожоҥчызы, кижиликти бирлик билеге тартатан jÿректиҥ ийдези. Мен jарлу jерлежисти учурлу jажыла акту кÿÿнимнеҥ уткуп, Курбустаннаҥ курчулу, эл-jоныстаҥ быйанду, чыҥдый jÿреги чылабазын, арка-сыны артабазын, кабай Алтайысты узак-узак jылдарга кöдÿрип jÿрзин деп кÿÿнзейдим».
Сӧс айдарга кӱӱнзеген улус сӱрекей кӧп болгон. Олордыҥ ончозы Бронтой Янговичке тоомјызын ла алкыжын јетирип, тӧрӧл Алтайыстыҥ ла алтай албатыбыстыҥ ады-чуузын јер-телекей кеминде бийик кӧдӱрип, апарып јатканы учун быйанын јетирдилер. Юбилярды тергеебисте јарлу артисттер, кожоҥчылар Алексей Чичаков, Мерген Тельденов, Марина Саксаева, Оҥдой ло Шабалин аймактардыҥ бијечилери, кожоҥчылары, Кулады јурттыҥ јаҥарчылары кожоҥ-бијезиле уткудылар.
«Капли из Камня», «Кӧзӱйке ле Байан» бичиктер – јаан билимдик иш
Бронтой Янгович Бедюровтыҥ юбилейлик туштажулары «Капли из Камня», «Кӧзӱйке ле Байан» деп эки том бичиктери кепке базылып чыкканын темдектегениле улалган. Юбилейлик кӱннеҥ сыраҥай ла озо кӱнде бу бичик-томдор типографияда кепке базылып, «јӱрӱмдик јолын» баштап ийген деп айдарга јараар. Тулаан айдыҥ 24-чи кӱнинде «Алтын-Туу» бичик басма јуулган улуска јаҥы томдорды јарлап, таныштыру ӧткӱрди.
«Капли из камня», «Кӧзӱйке ле Байан» эки јаан том бичиктерле Најылыктыҥ туразында ӧткӧн таныштырузына база сӱрекей кӧп улус јуулган. Алтай Республиканыҥ окылу јаҥыныҥ ишчилери, билимчилер, јондык ишчилер, журналисттер, политиктер, бичиичилер Бронтой Янговичтиҥ јаҥы иштериле таныжарга, бичиичиге тоомјызын база катап јетирерге ӧткӧн куучын-эрмекте акту кӱӱнинеҥ туруштылар.
«Бронтой Янгович биске бойыныҥ баалу-чуулу ченемелин, билгирин, ойгорын сыйлап јат. Бис бу сыйга сӱрекей быйанду болуп, бичиичиге алкыжысты јетиредис. Ӱредӱчи, јол баштаачы, ойгор башкараачы… Ол бойыныҥ бичиктеринде, билимдик иштеринде албатыныҥ энчизин, тӱӱкизин, чактарды ӧдӱп келген ойгорын апарып јат. Быйан Слерге!» – деп, Алтай Республиканыҥ национальный политика ла јондык колбулар аайынча тергеелик комитединиҥ јааны Людмила Варванец уткуулду сӧзинде темдектеген.
Эл Курултайдыҥ эл политика, культура, ӱредӱлик, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ јааны Наталья Екеева Бронтой Янговичке Алтай Республиканыҥ ӧзӱмине јетирген ле јетирип турган сӱрекей баалу ла јаан ижи учун быйанын јетирди. Наталья Михайловнаныҥ темдектегениле болзо, бичиичи республиканыҥ тӧзӧлӧринде, оныҥ кийнинде статус-адын быжулаарында, кӧп албатылар јуртап турган тергеениҥ эл-јоныныҥ бирлиги учун иштееринде бойыныҥ јаан ӱлӱзин кожуп, камаанын јетирген. Бронтой Янгович эл-јонныҥ ады-чуузы учун јаантайын иштеген ле граждан јилбӱлерди коруган. Ол Эл Курултайдыҥ адынаҥ изӱ уткуулын юбилярга јетирди.
Јаҥы бичик-томдорло таныштыру тужында билимчилер, окылу јаҥныҥ ишчилери, бичиичилер кӱӱн-санаазын база айттылар. Бу ӧткӧн јолында Бронтой Янговичтиҥ эткен ижи, амадаган амадузы тӧрӧл Алтайына ла алтай албатызына, оныҥ јеҥил эмес салымына учурлалганы керегинде санаа-шӱӱлтелер јаҥыс эмес катап угулган. Јаҥы том-бичиктер керегинде јууктада таныштыруны «Алтын-Туу» бичик басманыҥ редакторы Токшын Тырмаевич Торбоков этти. «Капли из Камня» деген бичикке Арасейдиҥ 19-чы чакта јебрен Алтайды шиҥдеген билимчилериниҥ билимдик-шиҥжӱчил иштери кирген. Бу бичик «Алтай керегинде сӧс» деп адалган серия-томдордыҥ ээчиде бӧлӱги болуп јат. Ол орус тилле кепке базылган. «Кӧзӱйке ле Байан» деп бичик-томдо Бронтой Янговичтиҥ 1975 јылдаҥ ала 2022 јылга јетире бичилген ӱлгерлери кепке базылды. Бу ӱлгерлик тизим-јуунты «Муҥ оосту сӧс» деп адалат. Бичик-том алтай кай чӧрчӧктӧрдиҥ ӱлекери аайынча чӱмделген «Кӧзӱйке ле Байан» деп ӱлгерлик трагедиядаҥ башталат.
«Экинчи томыныҥ башталгазына автор Б. Я. Бедюров «Кӧзӱйке ле Байан» деп, 1978 јылда, орто јажында јайаган ӱлгерлик трагедиязын тургусты. Онызы кӧрӱмјилӱ-ајарулу, не дезе бу тӱрк укту калыктарда, ол тоодо алтайларда, IV чактаҥ бейин текши јарлу сюжет. Бистиҥ кай чӧрчӧктӧрдиҥ ӱлекерин алып, атту-чуулу алтай поэт акту бойыныҥ эп-марыла чӱмдеп бӱдӱрген јаан иш. Мында бистиҥ алтай улустыҥ качангы кумуран ӱйелердеҥ бери ӱзӱлбей улалып келген јаҥжыгулу кӧп-кӧп чӱм-јаҥдары толо, чокум кӧргӱзӱлгени јаҥыс та бу бойыска эмес, је ончо тӧрӧӧн-тууган эл-јондорыска тузалу ла керектӱ. Сонуркаган кычыраачы, алтай бол, анчада ла ӧскӧ укту бол, трагедияла таныжып баштаган ла тарый оныҥ кӱремелдӱ тилине, кайкамчык озогы сыркынына ылтам алдыртып ийер.
«Муҥ оосту сӧс» деп адалган ээчидеги бӧлӱкте јарлалып јатканы XX чактыҥ 70-чи јылдарыныҥ ортозынаҥ бери автордыҥ баштап келген јуунадулу-орныктырулу јайаандык иштериниҥ ойгортулу учурын бистиҥ јоныбыс ол туштардаҥ бӱгӱнге јетире элбеде, тереҥжиде сезип баалаарга јеткелегин эмди јартыныча айдар керек. Је ол бу ижин ӱзӱги јоктоҥ турумкай улалтып, алтай кӧгӱс культурабысты, оос чӱмдӱ сӧзибистиҥ калыбына келиштире, бирлик система эттире туузылтарга једип келгенин бого јаҥыдаҥ кийдирилген кожулталар керелейт» – деп, Т. Торбоков куучындаган.

Јаскы јараш кӱнде ӧткӧн бу туштажуларда јаҥыс ла јуулган улус эмес, је бастыра Алтайыстыҥ албаты-јоны турушкан деп билдирген. Нениҥ учун дезе ойгор бичиичиниҥ, академиктиҥ, шӱӱлтеечиниҥ, Бронтой Янгович Бедюровтыҥ, бастыра јӱрӱми, бӱдӱрген ижи, сананган санаазы јаҥыс ла тӧрӧл Алтайына, тӧрӧл албатызына учурлалган. Оны бис ончобыс оҥдоп јадыбыс. Бичиичиниҥ бичиктери, томдоры кажы ла алтай биледе, тӧрӧлиниҥ јӱрӱмин, салымын сананып-шӱӱп турган кижининиҥ столында јадар учурлу деген шӱӱлтелер база кӧп угулган. Мен бодозом, ондый ла болор. Јылдар, ӧйлӧр учкан сайын тӧрӧл јерибис, тилис ле эл-јоныс учун санаалар там ла курчып туруп јат. Оныҥ учун эдетен иш эмди де кӧп. Ойгор сагышту јаан ӱйе улузыстыҥ эдип койгон ижин тооп, ченемелин алыжып, укаа сӧзин угуп, ичкери кӱјӱренетен ӧй келген.
Бастыра уткуулдарга кожулып, Бронтой Янговичке јаан алкыш-кӱӱнисти база катап айдадыс, эҥ артык кӱӱнземелдерис јетиредис. Алкы бойыгар омок-седеҥ, бийик кӱӱн-таптӱ јӱрӱгер, аргымак ат минигер, узак јаш јажагар!
P.S: Адакыда, бичиичиниҥ юбилейлик јажына учурлалган јаан учурлу керектер тергеебисте, ороон кеминде, тӱрк телекейде јыл туркунына улалар деп темдектеер керек.